شیکوریوم Cichorium
شیکوریوم(کاسنی) صفرا آور و کمک کننده به هضم غذا می باشد. اندام دارویی آن ریشه گیاه می باشد. خواص درمانی دیگر: افزایش ادرار، کمک به رفع عفونت مجاری ادراری، کاهش دهنده تب، کمک به درمان زردی (هپاتیت نوع A&C)، درمان نارسائی اعمال کبد ،افزایش اشتها،مقوی معده.
شیکوریوم گیاهی است از راسته گل مینا (Asterales) تیره گل‌ستاره‌ای‌ها (Asteraceae) از سرده کاسنی‌ها (Cichorium). از این گیاه دو گونه کِشتی و چهار تا شش گونه وحشی موجود است.
طبیعت آن سرد و تر است. برطرف کننده تشنگی مفرط، مدر صفرا، تب بر، درمان دیفتری، تصفیه خون، درمانگر بیماریهای پوستی. ریشه کاسنی مدر و تب بر بوده و به عنوان اشتها آور و صفرا آور مورد مصرف قرار می گیرد . گل کاسنی به عنوان ملین و افزاینده صفرا مورد استفاده قرار می گیرد.
این گیاه از خانواده کلاپرک ها (Compositeae) می‌باشد. دو گونه آن مورد استفاده قرار می‌گیرد یکی سیکوریوم اندیووم یا کاسنی فری و دیگری سیکوریوم انتیموس یا کاسنی وحشی. این دو نوع کاسنی از نظر رنگ و طرز مصرف متفاوت بوده ولی هر دو گیاهی دو ساله هستند که در سال اول تولید برگ یا ریشه ضخیم نموده و در سال دوم گل کرده و بذر می‌دهند. اگر بذر انواع کانی زود کاشته شود در همان سال اول بذر خواهند داد و برگ و ریشه آنها برای مصرف به عنوان سبزی قابل استفاده نخواهد بود.
ریشه ی این گیاه، حاوی حدود 8 درصد پلی ساکاریدی به نام اینولین(INULIN) است. ترکیبات تلخ از جمله لاکتوسین(LAKTUCIN) و لاکتوکوپیکرین (LACTUCOPICRIN) ، شیکوریک اسید، فلاونوئیدها، گلوکوزیدها، قندها و تانن‌ها از دیگر ترکیبات ریشه می باشند. همچنین ریشه ی گیاه، حاوی بسیاری ترکیبات بخار شونده ی معطر است که "استوفنون(ACETOPHENONE)" شاخص ترین آنها می باشد.
مکانیسم اثر
ترکیبات محلول در آب کاسنی، خاصیت مسکن دارند و بعضی از قندهای موجود در آن (اولیگوساکاریدها OLIGOSACHARIDES) دارای خاصیت افزایش میکروب های مفید و کاهش باکتری های بیماری زا در روده می باشند. مطالعات جدید نشان می دهند که برخی ترکیبات موجود در کاسنی، در مشکلاتی از جمله یبوست ، اسهال های میکروبی، سرطان و بیماری های قلبی- عروقی، می توانند موثر واقع گردند.
همچنین طبق مطالعات انجام شده بر حیوانات آزمایشگاهی، مواد موثر کاسنی می توانند از سرطان روده جلوگیری کند. از دیگر اثرات مفید کاسنی، حفاظت کبد در برابر سموم کبدی است و این اثر با ماده‌ای به نام تتراکلروکربن(CARBON TETRACHOLORIDE) به اثبات رسیده است.
عصاره‌ی الکلی ریشه ی کاسنی، اثرات ضد ورم و ضد التهابی نیز دارد. از دیگر اثرات کاسنی، اشتها آوری و خاصیت ضد ترش کردن معده را می توان نام برد. گیاه کاسنی، مانند سایر گیاهان ممکن است عوارض محدودی ایجاد نماید. این عوارض شامل ایجاد حساسیت های پوستی و ایجاد درماتیت می باشد که این امر به ترکیبات لاکتونی آن مربوط است.
همچنین بر اساس مطالعه ای، ریشه ی گیاه کاسنی می تواند بعضی قارچ کش ها را جذب نماید که در این صورت باعث سمیت می شود. البته موارد مذکور بسیار محدود می باشند، ولی نباید آنها را از نظر دور داشت.
مصرف کاسنی از زمان قدیم و حداقل از قبل میلاد مسیح مرسوم بوده است. از جمله مصارف مهم این گیاه که از قدیم نیز رواج داشته، مصرف آن به عنوان مقوی کبد و کاربرد آن در بیماریهای کبدی بوده است.امروزه نیز یکی از مصارف مهم آن در مشکلات کبدی است.
همچنین اثراتی از جمله مقوی معده، مدر(ادرار آور)، تصفیه کننده ی خون، صفرا بر، تب بر، اشتها آور، درمان نقرس ، کمک در درمان رماتیسم، دفع رسوبات ادراری و رفع کم خونی برای آن قائل می باشند که البته این موارد در حال تحقیق بوده و در آینده‌ای نه چندان دور موارد درمانی قطعی و جدیدی برای آنها پیش بینی می شود.
مقدار مصرف شیکوریوم
15- 8 گرم از برگ های تازه یا خشک را در یک لیتر آب، به مدت یک ربع ساعت دم می کنند. سپس مخلوط به دست آمده را از صافی عبور می دهند. یک لیوان از این دم کرده را قبل از هر وعده ی غذایی می توان میل کرد یا جوشانده ی آن را به همین روش (15- 8 گرم برگ گیاه، در یک لیتر آب به مدت 5 دقیقه جوشیده شود) مورد استفاده قرار می دهند.
در صورتی که از ریشه ی کاسنی استفاده شود(دم کرده یا جوشانده)، 20- 15 گرم ریشه ی له شده در یک لیتر آب، مانند روش قبل تهیه و مصرف می شود.
در گذشته، سالاد برگ تازه ی کاسنی را مقوی معده می دانسته اند و هنوز هم در بعضی نقاط دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.
هشدارها
بیماران مبتلا به سنگ صفراوی ابتدا باید با پزشک خود مشورت کنند.
نکات قابل توصیه
کاسنی از دسته سبزیهایی است که قبل از مصرف باید سفید کرد. در اثر این عمل تلخی آن به مقدار زیادی کاسته می‌شود. طرز سفید کردن کاسنی نسبت به انواع مختلف متفاوت است.
کاسنی فری را دو تا سه هفته قبل از برداشت محصول در مزرعه سفید می‌کنند. یعنی اگر هوا نسبتا گرم باشد دو هفته کافی است و اگر اواخر پاییز یا اوایل زمستان بخواهند این عمل را انجام دهند سه تا چهار هفته وقت لازم است.
برای سفید کردن کاسنی فری از انواع وسایل مانند جعبه ، گلدان ، کاغذ و غیره برای جلوگیری از رسیدن نور به برگهای داخلی کاسنی استفاده می‌کنند. ولی ساده‌ترین طریق که همیشه بیشتر از سایر طرق معمول است جمع کردن برگها و بستن نوک آنها باهم است.
بدین طریق برگهای خارجی مانع رسیدن نور خورشید به داخل بوته می‌شوند. برای سفید کردن کاسنی باید هوا خشک باشد و اگر هوا مرطوب باشد باید وضعیت برگهای وسط بوته را بررسی کرد زیرا رطوبت باعث پوسیدن آنها می‌شود
پرسش از دکتر داروساز