● اگر چه برخی افراد هنوز ناباروری را یک مشکل زنانه می‌دانند؛ اما گاهی اوقات ناباروری در مردان می‌تواند تنها دلیل مشکل باشد یا ممکن است به مشکلات ناشی از ناباروری در خانم اضافه کند. بنابراین مردان هم باید مانند زنان از نظر باروری آزمایش شوند. اما علل ناباروری مردان چیست؟
● در این مقاله از مجله مؤسسه دارویی رضوی ضمن پاسخ به این سؤال، به صورت کامل به این مشکل پرداخته‌ایم. برای اینکه اطلاعات کاملی در مورد ناباروری در مردان داشته باشد؛ ادامه مطلب را از دست ندهید.
ناباروری مردان چیست؟
● ناباروری می‌تواند هم زن و هم مرد را تحت تأثیر قرار دهد. ناباروری مردان وضعیتی است که روی افرادی که در بدو تولد مرد هستند، تأثیر می‌گذارد. این مشکل در توانایی دستگاه تناسلی آنها برای باردار کردن فردی که در بدو تولد زن تعیین شده است اختلال ایجاد می‌کند.
● اگر ناباروری مردانه دارید، بدین معنی است که بیش از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده را تکرار کرده‌اید؛ اما شریک شما باردار نمی‌شود. ناباروری 186 میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است و در نیمی از موارد، علت این مشکل مردان هستند.
آیا باردار شدن آسان است؟
● خیر، باردار شدن آسان نیست. یک زوج بارور و جوان به ازای هر ماه رابطه جنسی آزاد، تنها 20 تا 25 درصد شانس باردار شدن دارند.
● لقاح یک فرآیند پیچیده است که به عوامل زیادی در دستگاه تناسلی زن و مرد بستگی دارد، از جمله:
- ○ تولید سلول‌های تناسلی مردانه (اسپرم) و سلول‌های تناسلی زن سالم (تخمک)
- ○ لوله‌های فالوپ باز شده برای رسیدن اسپرم به تخمک
- ○ توانایی اسپرم برای بارور کردن تخمک هنگام برخورد
- ○ توانایی تخمک بارورشده (جنین) برای کاشت در رحم
● برای ادامه بارداری تا پایان (39 تا 40 هفته و شش روز)، جنین باید سالم باشد و محیط هورمونی زن باید به اندازه کافی برای رشد جنین کافی باشد. اگر یکی از این عوامل را تحت تأثیر قرار گیرد، احتمالاً ناباروری رخ دهد.
علائم ناباروری در مردان چیست؟
● اولین علامت ناباروری مردان ناتوانی در داشتن فرزند است. البته ناباروری مردان می‌تواند منجر به بسیاری از علائم روانی و عاطفی شود. افسردگی، زیان‌گریزی، غم و اندوه، بی‌کفایتی و شکست از جمله احساساتی است که در این شرایط رخ می‌دهد.
● اگر شما یا همسرتان هر یک از این احساسات را تجربه کردید، بهترین کار مشورت با یک درمانگر یا روانپزشک است.
● گاهی اوقات ناباروری مردان می‌تواند با تولید کم تستوسترون از بیضه‌ها همراه باشد. در این حالت احتمالاً علائمی مانند خستگی، ناتوانی جنسی، افسردگی، افزایش وزن و بی‌تفاوتی خودش را نشان دهد.
● اگر شما یا همسرتان این علائم را تجربه کردید، صحبت با یک متخصص اورولوژیست متخصص در ناباروری مردان یا متخصص غدد تولید مثل مفید است.
علل ناباروری مردان چیست؟
● علل ناباروری مردان بسیار زیاد است برخی از دلایل ناشی از مشکلات فیزیکی است که از انزال طبیعی اسپرم در منی جلوگیری می‌کند. برخی دیگر بر کیفیت و تولید خود اسپرم تأثیر می‌گذارد.
● اگر به علل اصلی ناباروری مردان اشاره کنیم، می‌توان به موارد زیر را نام برد:
بیماری‌های مقاربتی یا سایر عفونت‌ها
● عفونت‌های تناسلی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند باعث ناباروری در مردان شوند. در بیشتر موارد با درمان عفونت می‌توان ناباروری را برطرف کرد.
انسداد، نقایص مادرزادی یا آسیب فیزیکی
● در برخی موارد مردان با انسداد در قسمت‌هایی از بیضه یا مشکلاتی دیگر به دنیا می‌آیند. این عیب‌ها از ورود اسپرم به مایع منی جلوگیری می‌کند. آسیب فیزیکی به بیضه‌ها، پروستات و مجرای ادرار می‌تواند منجر به مشکلات باروری شود. گاهی اوقات جراحی می‌تواند مشکل را برطرف کند.
انزال معکوس یا رتروگراد
● در این اختلال، منی در هنگام انزال از آلت تناسلی خارج نمی‌شود؛ بلکه وارد مثانه می‌شود. این مشکل می‌تواند در اثر دیابت، برخی داروها و جراحی مثانه، پروستات یا مجرای ادرار ایجاد شود.
بیماری‌های ژنتیکی
● اگرچه این بیماری‌ها نادر هستند؛ اما بیماری‌های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک یا اختلالات کروموزومی می‌توانند علل ناباروری مردان باشند.
مشکلات خودایمنی
● در برخی موارد سیستم ایمنی به اشتباه می‌تواند سلول‌های اسپرم را هدف قرار دهد و با آنها به‌گونه‌ای رفتار کند که یک ویروس خارجی هستند. در این شرایط احتمالاً اسپرم آسیب ببیند.
مشکلات هورمونی
● عدم تعادل هورمونی خاص، به‌عنوان مثال در غده هیپوفیز و تیروئید، می‌تواند علل ناباروری مردان باشد. در این شرایط احتمالاً پزشک درمان دارویی را پیشنهاد دهد.
مشکلات جنسی
● مشکلاتی مانند اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی) و انزال زودرس بر باروری مردان تأثیر می‌گذارند. اختلال نعوظ می‌تواند ناشی از مشکلات روانی مانند اضطراب، احساس گناه یا اعتماد به نفس پایین باشد.
● حتی مشکلات جسمانی مانند دیابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا و بیماری قلبی می‌تواند باعث این مشکل شوند. علاوه بر این ناتوانی جنسی ممکن است یکی از عوارض جانبی برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی باشد. در مورد روش‌های درمان هر کدام از مشکلات جنسی با پزشک صحبت کنید.
واریکوسل
● واریکوسل سیاهرگ‌های واریسی بزرگ شده‌ای هستند که در کیسه بیضه ایجاد می‌شوند و از جریان مناسب خون جلوگیری می‌کنند. واریکوسل در 15 درصد از کل مردان و در 40 درصد از مردانی که از نظر ناباروری مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، مشاهده شده است.
حتما بخوانید: واریس چیست و آیا درمان می‌شود؟
● اگرچه ممکن است واریکوسل عاملی در ناباروری مردان باشد؛ اما مطالعات اخیر این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا جراحی برای اصلاح واریکوسل اثر مفیدی دارد یا خیر!
ورزش زیاد
● مطالعات نشان داده است که ورزش زیاد ممکن است باعث ترشح بیش از حد هورمون‌های استروئیدی شود. این شرایط می‌تواند از علل ناباروری مردان باشد.
قرار گرفتن در معرض سموم و خطرات محیطی
● آفت‌کش‌ها، سرب، تشعشعات، مواد رادیواکتیو، جیوه و فلزات سنگین ممکن است بر باروری مردان تأثیر بگذارند.
حرارت
● اگرچه این اثر موقتی است؛ اما دمای بالا در بیضه‌ها می‌تواند تولید اسپرم را کاهش دهد. گرمای زیاد می‌تواند ناشی از پوشیدن لباس‌هایی باشد که خیلی تنگ هستند و گرما را به دام می‌اندازند. همچنین دوچرخه‌سواری زیاد یا استفاده زیاد از حمام و جکوزی می‌تواند از علل ناباروری مردان باشد.
ناباروری مردان چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
● هر مردی ممکن است ناباروری داشته باشد. اما شانس فرد برای داشتن ناباروری مردان احتمالاً بیشتر باشد، اگر:
- ○ دارای شاخص توده بدنی (BMI) بیشتر از 25 (اضافه وزن / چاقی) است.
- ○ 40 سال یا بیشتر سن دارد.
- ○ در معرض تشعشعات قرار گرفته است.
- ○ در معرض سموم محیطی از جمله سرب، کلسیم، آفت‌کش‌ها یا جیوه قرار دارد.
- ○ از تنباکو، ماری جوانا یا الکل استفاده می‌کند.
- ○ داروهای خاصی از جمله فلوتامید، اسپیرونولاکتون و بیکالوتامید را مصرف می‌کند.
- ○ سابقه بیضه‌های نزول نکرده داشته باشد.
- ○ سابقه واریکوسل داشته باشد.
- ○ برای درمان تستوسترون پایین از تستوسترون استفاده کرده باشد.
- ○ برای افزایش توده عضلانی، استروئیدهای آنابولیک-آندروژنی (AAS) یا مکمل‌ها را مصرف کند.
تشخیص ناباروری مردان
● یک پزشک عمومی می‌تواند ناباروری مردان را تشخیص دهد یا ممکن است فرد را به یک اورولوژیست متخصص در ناباروری مردان یا متخصص غدد تولید مثل ارجاع دهد.
● پزشک معاینه فیزیکی کامل برای تعیین سلامت کلی و شناسایی هر گونه مشکل فیزیکی تأثیرگذار بر باروری انجام می‌دهد. در این شرایط پزشک احتمالاً از فرد و همسرش در مورد عادات جنسی و سابقه سلامتی سؤالاتی بپرسد.
● از جمله این سؤالات شامل موارد زیر است:
- ○ چه مدت برای باردار کردن همسرتان تلاش کرده‌اید؟
- ○ آیا در گذشته شریک زندگی خود را باردار کرده‌اید؟
- ○ آیا تا به حال تست STI مثبت داده‌اید؟ اگر جواب مثبت است، کدام STI و چه زمانی آن را انجام داده‌اید؟
- ○ آیا تا به حال برای یک بیماری مقاربتی تحت درمان قرار گرفته‌اید؟
- ○ آیا از داروهای ضد بارداری استفاده کرده‌اید؟ اگر چنین است، کدام یک دارو و چه زمانی از آن استفاده کرده‌اید؟
- ○ آیا یکی از اعضای خانواده بیولوژیکی به ناباروری مردانه مبتلاست؟
- ○ آیا سیگار می‌کشید، الکل می‌نوشید یا از داروهای بدون نسخه استفاده می‌کنید؟
- ○ کدام داروها را مصرف می‌کنید؟
● در صورتی که معاینه فیزیکی و بررسی سابقه سلامتی شما دلیل آشکاری برای ناباروری مردانه نشان ندهد، پزشک ممکن است آزمایشاتی را تجویز کند.
آزمایش‌های تشخیص ناباروری
● معمولاً پزشک پس از معاینه فیزیکی، احتمالاً آنالیز مایع منی را تجویز می‌کند تا بتواند کیفیت و کمیت اسپرم موجود در مایع منی را بررسی کند. نتایج این آزمایش می‌تواند زن و مرد را از نگرانی و استرس نجات دهد.
● آنالیز منی چه چیزی را تشخیص دهد؟
- ○ آزواسپرمی: هیچ اسپرمی تولید نمی‌شود یا اسپرم در مایع منی ظاهر نمی‌شود.
- ○ الیگواسپرمی: تعداد کمی اسپرم تولید می‌شود.
- ○ مشکلات حرکتی اسپرم: اگر اسپرم ا به طور طبیعی حرکت نکنند، احتمال کمتری وجود دارد که بتوانند تخمک را بارور کنند.
- ○ مشکلات مورفولوژی اسپرم: مشکلات در شکل و ساختار یا مورفولوژی اسپرم ممکن است باعث ناباروری شود.
● اگرچه این شرایط می‌تواند دلیل مستقیمی برای ناباروری باشد؛ اما خود آنها ممکن است ناشی از یک بیماری زمینه‌ای باشند. پزشک احتمالاً با تجویز آزمایش خون و ادرار یا سایر روش‌ها، موضوع را بیشتر بررسی کند.
● اگر اولین آنالیز مایع منی طبیعی باشد، پزشک احتمالاً آزمایش دوم را برای تایید نتایج تجویز کند. اگر جواب هر دو آزمایش طبیعی باشد، بدین معنی است که مرد مشکل ناباروری خاصی ندارد. اگر در نتایج چیز خاصی نامنظم به نظر برسد، ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای مشخص کردن مشکل تجویز کند.
● سایر آزمایش‌هایی که پزشک ممکن است برای کمک به شناسایی یا ردکردن علل ناباروری مردان تجویز کند، شامل موارد زیر است:
- ○ تصویربرداری: تصویربرداری احتمالاً شامل آزمایش‌های غیرتهاجمی مانند سونوگرافی یا ام‌آرآی (MRI) یا آزمایش‌های تهاجمی مانند ونوگرافی باشد.
- ○ آزمایشات خون: آزمایش خون می‌تواند سطح هورمون را اندازه گیری کند و به دنبال ناهنجاری در ژن‌ها یا کروموزوم‌ها باشد.
- ○ آزمایش ادرار: آزمایش ادرار می‌تواند به تشخیص بیماری‌های مقاربتی و دیابت کمک کند.
- ○ بیوپسی بیضه: یک پزشک مقدار کمی از بافت بیضه را برای تعیین میزان تولید اسپرم توسط بیضه‌ها برمی‌دارد.
درمان ناباروری مردان
● آیا می‌توان ناباروری مردان را برطرف کرد؟ بله؛ بسیاری از روش‌های درمانی می‌توانند ناباروری مردان را معکوس کنند. باتوجه‌به علل ناباروری مردان، درمان احتمالاً متفاوت باشد. در ادامه با روش‌های درمان این مشکل در مردان اشاره شده است.
1. تغییر سبک زندگی
● فرد احتمالاً بتواند تولید اسپرم سالم را با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی افزایش دهید از جمله این تغییرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ○ حفظ وزن سالم
- ○ خوردن میوه و سبزیجات بیشتر
- ○ فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، دویدن، دوچرخه‌سواری یا وزنه زدن
- ○ مدیریت استرس
- ○ ترک سیگار، الکل و داروهای بدون نسخه
- ○ پرهیز از استفاده از ژل روان‌کننده جنسی در طول رابطه جنسی
● برخی از مطالعات نشان داده است که برخی غذاها و نوشیدنی‌ها احتمالاً بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند. گوشت‌های فرآوری شده، شیرینی، سویا، محصولات لبنی، کنسرو ماهی، نوشیدنی غیر الکی، الکل و کافئین از جمله این غذاها هستند.
● در این شرایط باید از یک رژیم متعادل‌تر استفاده کنید که شامل موارد زیر است:
- ○ میوه‌ها و سبزیجات تازه
- ○ میوه خشک‌شده
- ○ حبوبات
- ○ ماهی
- ○ شیر کم چرب
2. درمان دارویی
● هورمون درمانی می‌تواند به تنظیم سطح هورمون بالا یا پایین کمک کند و بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد. همچنین برای برطرف کردن علل ناباروری مردان احتمالاً باید برخی داروها را متوقف کنید یا جایگزین‌هایی برای آنها پیدا کنید (با نظر پزشک).
● از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ○ داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای
- ○ داروهای مسدود کننده کانال کلسیم
- ○ آنتی آندروژن‌ها
3. جراحی
● در کنار تغییر سبک زندگی و دارودرمانی، می‌توان از جراحی هم برای درمان این مشکل استفاده کرد.
● درمان‌های جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ○ برگشت وازکتومی (Vasectomy reversal): اگر برای جلوگیری از ورود اسپرم به مایع منی خود وازکتومی انجام داده‌اید، وازکتومی معکوس مجرای دفران را مجدداً وصل می‌کند تا بارداری دوباره امکان‌پذیر شود.
- ○ وازواپیدیدیموستومی (Vasoepididymostomy): این جراحی انسدادی از ورود اسپرم به منی جلوگیری می‌کند و مشکل را برطرف خواهد کرد.
- ○ بازیابی اسپرم (Sperm retrieval): یک پزشک بیوپسی را برای بازیابی اسپرم از بیضه‌ها یا اپیدیدیم انجام می‌دهد.
- ○ واریکوسلکتومی (Varicocelectomy): این جراحی رگ‌های واریسی را از بین می‌برد و این می‌تواند در برخی موارد شانس بارداری را افزایش دهد.
4. فناوری کمک باروری
● روش‌های فناوری کمک باروری (ART) شامل برداشتن تخمک از تخمدان همسر و ترکیب آن با اسپرم در آزمایشگاه است.
● این فناوری‌ها شامل موارد زیر هستند:
- ○ تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI)
● در طی ICSI پزشک به صورت فیزیکی یک سلول اسپرم را به تخمک تزریق می‌کند.
- ○ لقاح آزمایشگاهی (IVF)
● در طول فرآیند IVF پزشک داروهای باروری به زن تزریق می‌کند که باعث بالغ شدن چندین تخمک در تخمدان‌ها می‌شود. سپس هنگامی که تخمک‌ها آماده هستند، آنها را جمع‌آوری می‌کند و در آزمایشگاه در معرض اسپرم قرار می‌دهند. پس از اینکه یک سلول اسپرم تخمک را بارور کرد، تخمک بارورشده (جنین) را در داخل رحم قرار می‌دهند.
● تنها به این دلیل که ناباروری مردانه دارید، بدین معنی نیست که هرگز نمی‌توانید فرزند داشته باشید. روش‌های درمانی زیادی در دسترس هستند. شما و همسرتان می‌توانید ضمن مشورت با پزشک، شانس باروری خودتان را افزایش دهید. اما میزان موفقیت به عوامل زیادی از جمله علل ناباروری مردانه، سن شما و سن همسرتان بستگی دارد.
جلوگیری از ناباوری مردان
● به صورت کلی نمی‌توان از ناباروری مردان جلوگیری کرد؛ اما راهکارهایی وجود دارد که خطر این مشکل را کاهش می‌دهند.
● این راهکارها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ○ ترک سیگار، نوشیدن الکل و داروهای بدون نسخه
- ○ قرار گرفتن کمتر در معرض مواد شیمیایی خطرناک
- ○ قرار ندادن بیضه‌ها در معرض حرارت برای طولانی‌مدت
- ○ اجتناب از غذاهای چرب و حفظ وزن سالم
● در مورد سایر عوامل خطر با یک پزشک صحبت کنید. همچنین اگر سرطان دارید، قبل از شروع درمان با متخصص در مورد بانک اسپرم خود صحبت کنید.
جمع‌بندی
● اگر یک زوج پس از یک سال رابطه جنسی پیوسته و محافظت نشده موفق به بارداری نشده باشند، نابارور محسوب می‌شوند. در این شرایط باید به دنبال دلیل مشکل باشند. یکی از دلایل ناباروری به مشکل در مرد برمی‌گردد.
● ناباروری یک مشکل رایج برای بسیاری از مردان است. علل ناباروری مردان در افراد مختلف متفاوت باشد. برای حل این مشکل باید ابتدا آزمایش‌های ضروری را تشخیص آن انجام داد، سپس روش‌های درمانی را در پیش گرفت. در این مطلب به صورت کامل به همه این موارد اشاره شد.
درج نظر