مقدمه:
نام علمی گیاه: Nigella sativa
نام های عمومی دیگر: Black Sead, Black Cumin
نام عربی گیاه: شونیز، جت الورا
سیاهدانه گیاهی یکساله و از خانواده آلاله (Ranuculaceae) می باشد. این گیاه در منطقه مدیترانه و خاورمیانه به عمل می آید. تاریخچه پزشکی این گیاه به 2000 سال قبل بر می گردد.
ترکیبات شیمیایی:
روغن ثابت(اولئیک اسید و لینولئیک اسید)، روغن فرار، آلکالوئیدها(نیجلیسین و نیجلیدین)، ساپونین، اسانس(تیموکینون)، مواد معدنی(کلسیم، روی، آهن، سدیم و پتاسیم)، اسیدهای آمینه مختلف، پروتئین، کربوهیدرات و فیتو استرول ها
سیاهدانه از دیدگاه طب سنتی:
این گیاه طبیعتی معتدل به سمت گرم و خشک دارد و بنابر حدیثی از امام صادق(ع) سیاهدانه طبعی معتدل دارد و برای هر فردی در هر مزاجی مناسب است.
خواص سیاهدانه در طب سنتی:
اثرات تنفسی:منضج و قوام آورنده اخلاط، خشک کننده رطوبات، رفع درد سینه، تنگی نفس وضد سرفه
سایر اثرات: ضد استفراغ،رفع ناراحتی های کبدی، مدر، شیرافزا، قاعده آور، تسکین پس دردهای زایمان، افزایش میل جنسی در آقایان، درمان درد مفاصل،ترک پوست، جلوگیری از ریزش مو و تقویت آن، رفع تصلب شرایین و انسداد عروق، ضد کرم، ضد سرطان، ضد اسپاسم
سیاهدانه از دیدگاه طب مدرن:
• اثر آنتی اکسیدانی: روغن سیاهدانه و تیموکینون با مهار پراکسیداسیون چربی ها در لیپوزوم اثرات آنتی اکسیدانی خود را اعمال می کند که در پیشگیری از سمیت کبدی ناشی از عفونت و مواد شیمیایی می تواند بسیار مفید واقع شود. سیاهدانه با این اثر می تواند اثر محافظتی در برابرکبد و کلیه داشته باشد.
• اثر ضد ایسکمی
• اثر ضد درد و ضد التهاب: روغن سیادانه بااث تضعیف سیستم عصبی مرکزی می شود و از این طریق گیرنده های نخاعی اثرات ضد دردی خود را اعمال می کند و با مهار سیکلو اکسیژناز و لیپو اکسیژناز اثرات ضد التهابی و ضد تب خود را عمال می کند.
• اثر ضد سرطان: عصاره متانولی سیاهدانه با اثر بر سلولهای لمفوما و سارکوما اثرات ضد سرطانی خود را اعمال می کند. همچنین مطالعات نشان می دهد سیاهدانه سمیت برخی داروهای ضد سرطان مانند سیس پلاتین را کاهش می دهد، ضمن این که اثر ضد سرطانی این داروها نیز افزایش می دهد.
• اثرات محافظتی بر قلب وعروق: لینولئیک اسید موجود در روغن سیاهدانه با تاثیر بر متابولیسم بافتی و ساخت پروستاگلندین ها و بلوک کانالهای کلسیمی باعث کاهش فشار خون و انقباض عضلات صاف می شود.سیاهدانه از طریق تاثیر بر CNS نیز می تواند منجر به کاهش فشار خون شود.در مطالعه ای مشخص شد مصرف خوراکی سیاهدانه به مدت 12 هفته کلسترول، تری گلیسرید و گلوکز را کاهش می دهد و باعث کاهش تعداد پلاکت ها و لکوسیت ها می شود که به دلیل وجود ترکیبات ضد انعقاد موجود در سیاهدانه می باشد و این عمل در محافظت قلبی- عروقی متواند موثر باشد.
• اثر محافظتی بر سیستم گوارشی: مطالعات نشان داده است مصرف روغن سیاهدانه در رت با افزایش سطح گلوتاتیون، موسین و کاهش هیستامین مخاطی موجب محافظت جدار معده می شود.
• اثر ضد میکروبی و ضد انگلی: اثر ضد کرمی سیاهدانه در مطالعات با پی پیرازین قابل مقایسه است و باعث اثر سینرژیسم داروی پرازی کوانتل می شود. روغن سیاهدانه اثر ضد قارچی خوبی علیه گونه های آسپرژیلوس وعصاره آبی سیاهدانه اثر مهاری بر کاندیدیازیس درمطالعات نشان داده است.
• اثر محرک سیستم ایمنی: روغن سیاه انه با افزایش فعالیت فاگوسیتی ماکروفاژها را تحریک می کند. در بیماران آلرژیک همچون رینیت، آسم، برونشیت، مصرف روغن سیاهدانه به صورت کپسول باتث کاهش علایم بیماری شد.
• اثر ضد دیابت: بررسی ها نشان می دهد سیاه انه می تواند بدون تغییر در تعداد سلولهای بتای پانکراس ترسح انسولین را کاهش و استرس اکسیداتیو را کاهش می دهد، بنابراین با مصرف عصاره آبی سیاهدانه علاوه بر کاهش قند خون سلولهای بتای پانکراس نیز محافظت می شود.
• اثر ضد تشنج: تیموکینون موجود در سیاهدانه از طریق سیستم اوپوئیدی وابسته به گابارژیک اثرات ضد تشنجی خود را اعمال می کند.
• اثرات سیاهدانه بر سیستم تنفسی:
بررسی ها نشان می دهد تجویز وریدی اسانس سیاهدانه به صورت وابسته به دوز میزان تنفس و فشار هوای داخل تراشه های خوکچه هندی را با تاثیر بر عضلات صاف مجاری هوایی افزایش می دهد.همچنین در مطالعه ای بر عضلات صاف زنجیره تراشه خوکچه هندی و خرگوش اثر مهاری اسانس بر انقباض ناشی از استیل کولین و هیستامین گزارش شده است. در واقع تیموکینون موجو در اسانس اثر هیستامین و استیل کولین را در تراشه خوکچه هندی آنتاگونیزه می کند.
در مطالعه ای اثرات پروفیلاکتیک عصاره آبی جوشانده سیاهدانه روی مجروحان شیمیایی جنگ مورد آزمایش قرار گرفت؛ نتایج نشان داد همه نشانه های تنفسی از قبیل خس خس سینه و سایر تستهای عملکرد دستگاه تنفس (PFTs) به طور معنی داری بهبود یافته است.
در مطالعه دیگری اثر جوشانده سیاهدانه در مقایسه با تئوفیلین روی 15 بیمار آسماتیک بررسی شد و سپس تستهای سنجش عملکرد ریوی مشخص کرد که اثر برونکو دیلاتوری عصاره سیاهدانه 30 دقیقه پس از تجویز مشابه تئوفیلین می باشد ولی اثرات در دقایق بعدی تجویز نسبت به تئوفیلین کاهش نشان می دهد.
در یکی از بررسی ها با توجه به اثرات شل کنندگی عضلات صاف بوسیله ی سیاهدانه با مکانیسم آنتی کولینرژیک، مهار H1 هیستامین و بلوک کانال کلسیم، اثرات ضد سرفه سیاهدانه با کدئین مقایسه گردید و مشخص گردید عصاره آبی و خیسانده سیاهدانه با کاهش معنی داری در تعداد سرفه ها با کدئین قابل مقایسه است.
در مطالعه ای که روی خوکچه هندی انجام شد مشاهده شد تجویز تیموکینون به خوکچه های حساس شده و دارای التهاب ریوی باعث بهبودی بیماری و کاهش سطوح IL-4 خون آن ها شد، که نشان دهنده ی اثر ضد التهابی سیاهدانه در بیماری ریوی می باشد.
نتیجه:
مطالعات انجام شده مشخص می کند؛ مصرف جوشانده سیاهدانه و یا عصاره آبی آن که حاوی تیموکینون می باشد در کاهش التهابات ریوی، خس خس سینه، کاهش تعداد سرفه ها و بهبود عملکرد ریوی نقش موثری در مقایسه با برخی داروهای موثر بر سیستم تنفسی از جمله تئوفیلین و کدئین نشان می دهد.
منابع:
1. زرگری، علی. گیاهان دارویی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1369. ج1، ص4-43.
2. عقیلی خراسانی، سید محمد حسین. مخزن الادویه. تصحیح دکتر کائنی و همکاران. ص503-504.
3. ابن سینا، قانون در طب. ترجمه ی شرفکندی عبدالرحمان. کتاب دوم، انتشارات سروش، 1368، ص 314.
4. رازی محمدبن زکریا، الحاوی. ترجمه ی سلمان افشاری پور، فرهنگستان علوم پزشکی ایران جلد بیست و یکم، 1384، ص76.
5. کرد افشاری غلامرضا و همکاران، تغذیه در طب ایرانی اسلامی، نیکان، تهران، چاپ اول، 1387، ص 82.
6. Boskabady, M.H. and M.R. Aslani, 2005. Possible relaxant effects of
thymoquinone on guinea pig tracheal chains. Iran. Biomed. J., 9: 123-128.
7. Boskabadi, M. and B. Shirmohammadi, 2002. Effect of Nigella sativa on isolated guinea pig trachea. Arch. Iran. Med., 5: 103-107.
8. Boskabadi, M., P. Jandaghi, T. Ziaei, S. Kiani and A. Zarei, 2003. Comparison of antitussive effect of Nigella sativa with codeine in guninea pig. Iran. J. Med. Sci., 28: 111-115.
8. Boskabady, M.H., S. Kiani and P. Jandaghi, 2004. Stimulatory effect of Nigella sativa on β2-adronceptors of guinea pig tracheal chains. Med. J. Isl. Rrep. Iran, 18: 153-158.
9. Boskabady, M.H., S. Kiani, P. Jandaghi, T. Ziaei and A. Zarei, 2004. Antitussive effect of Nigella sativa in Guinea pigs. Pak. J. Med. Sci., 3: 224-228.
10. Keyhanmanesh, R., M.H. Boskabady, S. Khamneh and Y. Doostar, 2010. Effect of thymoquinone on the lung pathology and cytokine levels of ovalbumin-sensitized guinea pigs. Pharmacol. Rep., 62: 910-916.
11. Shafei, M.N., M.H. Boskabady and H. Parsaee, 2005. Effect of aqueous extract from Nigella sativa L. on guinea pig isolated heart. Indian J. Exp. Biol.,43:635-639.
مطالب مرتبط :
درمان رشک سر با روغن بادام تلخ
گارسینیا کامبوجیا چگونه باعث لاغری می شود؟
درج نظر