شرایط اهدای خون چیست و چه کسانی نباید اهدا کنند؟

● اهدای خون، اهدای زندگی. اکثر ما این شعار را بارها و بارها شنیده‌ایم؛ اقدامی که هم برای فرد اهداکننده و هم برای فردی که نیاز به فرآورده‌های خونی دارد، بسیار مفید است. اهمیت این موضوع بر کسی پوشیده نیست.

 

● اما اهداکردن خون نیز مثل هر اقدام پزشکی و درمانی دیگری شرایط ویژه و محدودیت‌های به خصوصی دارد. در صورتی که به این شرایط و محدودیت‌ها توجه نشود، انجام آن می‌تواند هم برای فرد اهدا کننده و هم کسی که فرآورده خونی را دریافت می‌کند، بسیار خطرناک باشد.

 

● سؤالی که پیش می‌آید این است که شرایط اهدای خون چیست و چه کسانی نباید اهدا کنند؟ آیا در صورت مصرف داروهای خاص یا تزریق واکسن کرونا می‌توان خون اهدا کرد؟

 

● در این مقاله به سؤالاتی از این قبیل پاسخ می‌دهیم؛ البته پس از توضیح کوتاهی در خصوص مراحل اهدای خون، با ما همراه باشید.

مراحل اهدای خون

● این کار مراحل پیچیده‌ای ندارد و کل فرایند آن چیزی در حدود یک ساعت طول می‌کشد. البته اگر اهدا از نوع آفرزیس باشد مدت زمان بیشتری طول می‌کشد.

 

● مراحل اهدای خون به این شکل است که ابتدا فرد برای ثبت‌نام مراجعه می‌کند و اطلاعات لازم مانند نام و نام خانوادگی، آدرس محل کار و محل زندگی، شماره‌تلفن، کد ملی، سن و مواردی از این قبیل را در اختیار پرسنل قرار می‌دهد، سپس پزشک سازمان برای بررسی اینکه آیا فرد موردنظر واجد شرایط اهدا هست یا خیر، با وی مصاحبه می‌کند و معاینه مختصری نیز انجام می‌دهد.

 

● در نهایت خون‌گیری انجام می‌شود و فرد استراحت می‌کند و مراقبت‌های لازم پس از خون‌گیری را انجام می‌دهد. پس تمام مراحل اهدای خون را می‌توان در چهار مرحله خلاصه کرد:

1. 1. ثبت‌نام
2. 2. مصاحبه و معاینه پزشک
3. 3. خون‌گیری
4. 4. استراحت و مراقبت‌های پس از خون‌گیری

شرایط عمومی اهدای خون

● اکثر افراد در صورت سلامتی عمومی و شرایط بدنی مناسب می‌توانند خون بدهند. اما برخی از الزامات اساسی وجود دارد که باید پیش از اهدای خون بررسی شود. در ادامه، برخی از دستورالعمل‌های اساسی واجد شرایط بودن به‌ منظور اهدا کردن خون ذکر شده است.

سن

● سن مورد قبول برای اهدای خون بین 18 تا 65 سال است. در برخی از کشورها، قوانین ملی به افراد 16 تا 17 ساله نیز اجازه اهدا را می‌دهد، مشروط بر اینکه معیارهای مورد نیاز از نظر شرایط فیزیکی و تناسب اندام یا سلامت عمومی فرد برآورده شوند.

 

● در برخی از کشورها اهداکنندگان بالای 65 سال نیز ممکن است بنا به صلاحدید پزشک، واجد شرایط اهدای خون در نظر گرفته شوند. با این وجود حداکثر سن اهدا در برخی از کشورها 60 سال است.

وزن

● یکی دیگر از شرایط لازم برای اهدای خون داشتن وزن و شاخص توده بدنی (BMI) مناسب است. حداقل 50 کیلوگرم وزن برای اهدا نیاز است. حجم خون بر اساس وزن و قد بدن تعیین می‌شود.

 

● از دست رفتن حجم مشخصی از خون در اهدای خون کامل، ممکن است برای افرادی که حجم خون پایینی دارند خطرساز باشد.

 

● معمولاً محدودیتی برای حداکثر وزن وجود ندارد؛ اما بهتر است وزن فرد اهدا کننده بالاتر از 120 کیلوگرم نباشد. البته با صلاحدید مرکز، ممکن است افرادی با وزن بالاتر از 120 کیلوگرم نیز قادر به اهدای خون باشند.

سلامتی

● افراد باید در زمان اهدا در سلامت عمومی کامل باشند. افرادی که سرماخوردگی، آنفولانزا، گلودرد، تب‌خال، یا هر عفونت دیگری دارند، نمی‌توانند خون اهدا کنند. افرادی که اخیراً خال‌کوبی یا پیرسینگ انجام داده‌اند، به مدت 6 ماه از تاریخ انجام نمی‌توانند اهدا کنند.

 

● در صورت مراجعه به دندانپزشک برای کارهای روتین و جزئی 24 ساعت، و برای کارها یا جراحی‌های مهم و سنگین حداقل یک ماه وقفه برای اهدای خون لازم است.

 

● افرادی که سطح هموگلوبین بسیار پایینی دارند، نباید خون اهدا کنند. آزمایش‌های لازم در محل اهدا انجام خواهد شد. در بسیاری از کشورها، سطح هموگلوبین کمتر از 12.0 گرم در دسی‌لیتر برای زنان و کمتر از 13.0 گرم در دسی‌لیتر برای مردان به‌عنوان حد آستانه در نظر گرفته‌می‌شود.

سابقه مسافرت

● سفر به مناطقی که از نظر عفونت‌های منتقله از طریق پشه‌ها (به عنوان مثال مالاریا) پرخطرند، ممکن است منجر به معافیت موقت یا دائم از اهدا بشود.

رفتار

● افرادی که در 12 ماه گذشته هرگونه فعالیت جنسی پرخطر داشته‌اند نباید خون اهدا کنند.

 

● افرادی که از نظر رفتارها و شرایط زیر مثبت باشند هرگز نمی‌توانند خون اهدا کنند:

• ○ آزمایش HIV مثبت
• ○ تزریق مواد مخدر یا داروهای تجویز نشده توسط پزشک به شکل وریدی
• ○ اعتیاد به الکل

 

● البته باید توجه داشت که برخی از این معیارها می‌تواند در کشورهای مختلف متفاوت باشد.

بارداری و شیردهی

● پس از بارداری، برای اهدای خون باید حدود 6 ماه صبر کرد. اهدای خون در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود. پس از زایمان، حداقل 9 ماه و از شیر گرفتن نوزاد تا 3 ماه نباید خون اهدا کرد.

موارد معافیت از اهدای خون

● برخی از افراد در صورت نداشتن هر یک از شرایطی که در بخش قبل ذکر شد، از اهدای خون معاف‌اند.

 

● به طور کلی و در یک نگاه، افرادی که نمی‌توانند خون اهدا کنند عبارت‌اند از:

• ○ افرادی که در سه ماه گذشته از داروهای تزریقی، استروئیدها یا مواد دیگری که توسط پزشک تجویز نشده است استفاده کرده‌اند.
• ○ هرکسی که در سه ماه گذشته شریک جنسی جدیدی داشته و روابط جنسی متعدد و پرخطر داشته است.
• ○ هرکسی که کمبود مادرزادی فاکتور انعقادی دارد یا مبتلا به بیماری‌هایی مثل، هموفیلی، آنمی داسی شکل، تالاسمی ماژور، پلی سایتمی ورا، بدخیمی‌های خونی و لنفوم است.
• ○ هرکسی که آزمایش HIV مثبت داشته باشد.
• ○ افراد که از نظر اعتیاد به الکل یا سایر مواد مخدر مشکوک هستند.
• ○ هر فردی که در 3 ماه گذشته با فردی مبتلا به هپاتیت B یا هپاتیت C تماس نزدیک داشته است.
• ○ هرکسی که در 2 سال گذشته سابقه ابتلا به بیماری شاگاس، بروسلوز، لیشمانیاز، بابزیوز، تب زرد، توکسوپلاسما یا تب مالت را دارد.

 

● در ادامه این مقاله، مواردی که باعث معافیت دائم یا موقت از اهدای خون می‌شوند را معرفی خواهیم کرد.

معافیت دائم

● مثبت‌ بودن هر یک از شرایط زیر در فرد اهداکننده باعث معافیت دائم وی از اهدای خون می‌شود:

• ○ ابتلا به هپاتیت ویروسی بعد از 11 سالگی
• ○ وجود علائم بالینی و آزمایشگاهی HIV
• ○ وجود علائم بالینی و آزمایشگاهی HTLV1
• ○ سابقه ابتلا به بیماری جنون گاوی (CJD)
• ○ سابقه دریافت هورمون رشد انسانی
• ○ سابقه دریافت انسولین گاوی
• ○ سابقه سرطان یا شیمی‌درمانی (به جز سرطان‌های دهانه رحم و کارسینوم سلول بازال پوست)
• ○ ابتلا به هر یک از بیماری‌های هموفیلی، آنمی داسی‌شکل، تالاسمی ماژور، پلی سایتمی ورا، بدخیمی‌های خونی و لنفوم
• ○ سابقه آلرژی آتوپیک و آلرژی‌های فصلی؛ فقط در هنگام ظهور علائم
• ○ سابقه دریافت هرگونه مواد مخدر به شکل تزریقی
• ○ سابقه روابط جنسی پرخطر و نامتعارف
• ○ سابقه ابتلا به بیماری‌های شاگاس، بروسلوز، لیشمانیازیس، بابزیوز، تب زرد، توکسوپلاسموزیس و تب مالت

 

معافیت موقت

● برخی از موارد، باعث معافیت فرد از اهدای خون به شکل موقت می‌شوند؛ به این معنی که پس از برطرف‌شدن عامل خطر، افراد می‌توانند خون اهدا کنند. موارد موقت منع اهدا عبارت‌اند از:

معافیت سه‌ساله:

• ○ بعد از رفع علائم تشخیص مالاریا یا سابقه ابتلا به مالاریا
• ○ مهاجرت یا پناهنده‌ای که از ناحیه اندمیک مالاریا آمده باشد، یا در کشورهای اندمیک مالاریا به مدت حداقل 5 سال زندگی کرده باشد.

 

معافیت یک‌ساله:

• ○ انجام خال‌کوبی، تتو، طب سوزنی، حجامت و مواردی از این قبیل
• ○ تزریق واکسن هپاتیت B پس از مواجه‌ شدن (تزریق واکسن هپاتیت به شکل عادی ممانعت برای اهدا ندارد)
• ○ پس از اتمام درمان سفلیس یا سوزاک
• ○ تزریق آمپول رگام
• ○ سفر به عراق به علت لیشمانیازیس

 

معافیت شش‌ماهه:

• ○ پس از زایمان یا سقط
• ○ مصرف داروی دوتاستراید (Dutasteride)

 

معافیت 21 روزه:

• ○ پس از تزریق واکسن آبله

 

معافیت دوهفته‌ای:

• ○ پس از واکسیناسیون سرخک یا اوریون
• ○ مصرف قطره خوراکی فلج اطفال
• ○ واکسن خوراکی حصبه یا تیفوئید
• ○ واکسن خوراکی تب زرد

چه داروهایی باعث منع اهدای خون می‌شوند؟

● داروهای زیادی هستند که باعث منع اهدا می‌شوند. اگر هر دارویی مصرف می‌کنید که توسط پزشک تجویز نشده بهتر است فرایند اهدا را انجام ندهید. اما به‌ طور کلی تمام داروهایی که مصرف می‌کنید را با پزشک در میان بگذارید تا تصمیم بگیرد که آیا فرد مناسبی برای اهدا هستید یا خیر.

 

● داروهای رایج بر واجد شرایط بودن شما تأثیری ندارند. مثلاً داروهای فشارخون، قرص‌های ضدبارداری و برخی از داروهایی که می‌توانید بدون نسخه تهیه کنید. اگر قصد اهدای پلاکت دارید، باید مصرف آسپرین یا هر داروی حاوی آسپرین را 48 ساعت قبل از اهدا قطع کنید.

 

● اگر برای درمان عفونت فعلی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، باید دوره مصرف را قبل از اهدای خون، کامل کنید. اگر دارویی برای جلوگیری از ابتلا به HIV (PrEP یا PEP) مصرف می‌کنید، نمی‌توانید به مدت سه ماه از آخرین دوز خود در صورت مصرف خوراکی (خوراکی) یا به مدت دو سال از آخرین تزریق، خون اهدا کنید.

 

● برای اطلاعات بیشتر در مورد سایر داروها، حتماً با پزشک سازمان مشورت کنید. تعدادی از داروهایی که منع اهدا دارند عبارتند از:

• ○ وارفارین (Warfarin)؛ منع اهدای یک‌ هفته‌ای دارد
• ○ انسولین گاوی؛ منع اهدای دائم دارد
• ○ راکوتان؛ منع اهدای یک‌ماهه دارد
• ○ آسپرین (Aspirin)؛ منع اهدای 48 ساعته دارد
• ○ دوتاستراید (Dutasteride)؛ منع اهدای شش‌ماهه دارد
• ○ مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها

آیا تزریق واکسن منع اهدا دارد؟

● اگر شرایط عمومی خوبی دارید، می‌توانید پس از اکثر واکسیناسیون‌ها خون اهدا کنید. پس از واکسینه شدن برای بیماری‌های سرخک، اوریون یا سرخجه، یا پس از دریافت واکسن خوراکی فلج اطفال، باید دو تا چهار هفته برای اهدای خون منتظر بمانید. واکسن‌های تأیید شده کووید-19 نیز منعی برای اهدا ندارند.

در صورت مراجعه اخیر به دندان‌پزشکی آیا می‌توانم خون اهدا کنم؟

● بسته به شرایط، ممکن است واجد شرایط اهدا باشید. اهدای خون پس از انجام عمل‌های جزئی یا روتین دندانپزشکی قابل‌ قبول است.

در صورت سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌توان خون اهدا کرد؟

● خیر. در روز اهدا، نباید علائم سرماخوردگی، آنفولانزا یا تب را داشته باشید. به‌منظور اهدای خون، تا بهبودی کامل و از بین رفتن علائم بیماری صبر کنید.

در صورت سفر اخیر به خارج از کشور می‌توانم خون اهدا کنم؟

● بسته به اینکه بیماری‌های خاصی مانند مالاریا در کشور موردنظر شایع هستند یا خیر، سفرکردن ممکن است باعث منع اهدای موقت یا دائم بشود. معیارهای مربوط به سفرهای خارجی متغیرند؛ بنابراین سابقه هرگونه سفر به خارج از کشور را با پزشک سازمان در میان بگذارید تا او در خصوص واجد شرایط بودن شما تصمیم بگیرد.

اهدای خون چقدر طول می‌کشد؟

● خون کامل حدود 45 تا 60 دقیقه و اهدای خون آفرزیس حدود 5/1 تا 2 ساعت طول می‌کشد.

هر چند وقت می‌توان خون اهدا کرد؟

● مردان هر 12 هفته و زنان هر 16 هفته می‌توانند خون بدهند. این تفاوت به این دلیل است که مردان به طور کلی سطح آهن بالاتری نسبت به زنان دارند. اگر هموکروماتوز ژنتیکی دارید، ممکن است بتوانید هر شش هفته یکبار نیز خون اهدا کنید.

بعد از اهدای خون چه باید کرد؟

• ○ بعد از اهدا، به مدت 10 دقیقه در تخت استراحت کنید
• ○ حدود 15 دقیقه در اتاق پذیرایی استراحت کنید و به میزان کافی مایعات و خوراکی مصرف کنید.
• ○ با دیدن علائم غیرمنتظره مثل گیجی، منگی، حالت عصبی یا برافروختگی صورت، پرسنل را مطلع کنید.
• ○ اگر محل خون‌گیری دچار خونریزی بشود، باید فشار زیادی را به آن محل وارد کنید تا خونریزی قطع شود. حداقل نیم ساعت دست خود را بالا بگیرید.
• ○ حداقل تا نیم ساعت پس از اهدا سیگار نکشید.
• ○ تا چهار ساعت پس از اهدا، مایعات زیادی مصرف کنید.
• ○ بعد از اهدا از مصرف نوشابه‌های الکلی و کافئین‌دار خودداری کنید.

سخن پایانی

● اهداکردن خون می‌تواند بسیار مفید و نجات‌بخش، و در عین حال بسیار خطرناک و کشنده باشد. اگر شرایط اهدا کردن را ندارید، به‌ هیچ‌ عنوان برای اهدای خون مراجعه نکنید و یا اگر مراجعه کردید و شک دارید که خون شما برای دیگران مناسب است یا نه می‌توانید سریعاً پرسنل را در جریان قرار بدهید یا اینکه از طریق گزینه خود حذفی محرمانه در فرم ثبت‌نام، از بروز فاجعه جلوگیری کنید.

منابع:

● redcrossblood.org
● who.int
● blood.co.uk
● mdanderson.org