بیماری ایدز یا HIV چیست؟ + راه‌های پیشگیری و درمان

● ویروس نقص ایمنی انسانی یا HIV چیست و چه تفاوتی با ایدز دارد؟ علائم ابتلا به این ویروس چیست؟ علائم بیماری ایدز چیست؟ از چه طریقی می‌توان پی برد که به این ویروس مبتلا هستیم یا نه؟ یا به‌عبارت‌دیگر، روش‌های تشخیصی و آزمایشگاهی برای تشخیص این عفونت در انسان کدام‌اند؟ چطور می‌توان از ابتلا به ویروس HIV پیشگیری کرد؟ آیا این بیماری درمانی دارد یا خیر؟

 

● در این مقاله به این سؤالات پاسخ می‌دهیم. همراه ما باشید.

HIV چیست؟

● HIV یا Human Immunodeficiency Virus، مخفف ویروس نقص ایمنی انسانی است. این ویروس سلول‌های سیستم ایمنی بدن را آلوده کرده و آن را به شدت تضعیف می‌کند و به‌مرور مبارزه بدن با سایر بیماری‌ها دشوارتر می‌شود. هنگامی که HIV سیستم ایمنی بدن را به‌شدت تضعیف کرده باشد، می‌تواند منجر به سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) شود.

ایدز چیست؟

● ایدز آخرین و جدی‌ترین مرحله عفونت HIV است. افراد مبتلا به ایدز تعداد بسیار کمی از گلبول‌های سفید را دارند و سیستم ایمنی بدنشان به‌شدت آسیب‌دیده است. این افراد ممکن است بیماری‌های دیگری داشته باشند که نشان‌دهنده پیشرفت آلودگی ویروسی آنها به وضعیت ایدز باشد.

 

● بدون درمان، عفونت HIV در بازه زمانی حدوداً ۱۰ ساله به ایدز تبدیل می‌شود ایدز وضعیت وخیمی است که می‌تواند در افراد مبتلا به HIV ایجاد شود. این وضعیت پیشرفته‌ترین مرحله HIV است؛ اما فقط به این دلیل که یک فرد اچ آی وی دارد به این معنی نیست که لزوماً به ایدز هم مبتلا خواهد شد.

 

● اگر ایدز ایجاد شود، به این معنی است که سیستم ایمنی بدن به‌شدت در معرض خطر است، یعنی به حدی ضعیف شده است که دیگر نمی‌تواند با موفقیت در برابر بیشتر بیماری‌ها و عفونت‌ها واکنش نشان دهد.

 

● ابتلا به ایدز، فرد مبتلا را مستعد ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و عفونت‌های خطرناک دیگر نیز می‌کند؛ بیماری‌هایی مانند:

• ○ ذات‌الریه
• ○ بیماری سل
• ○ برفک دهان، یک بیماری قارچی در دهان یا گلو
• ○ سیتومگالوویروس (CMV)، نوعی هرپس ویروس
• ○ مننژیت کریپتوکوکی، یک بیماری قارچی در مغز
• ○ توکسوپلاسموزیس، یک بیماری مغزی ناشی از یک انگل
• ○ کریپتوسپوریدیوزیس، وضعیتی که توسط یک انگل روده ایجاد می‌شود
• ○ سرطان، از جمله سارکوم کاپوزی (KS) و لنفوم

 

● کوتاه‌شدن امید به زندگی مرتبط با ایدز، نتیجه مستقیم خود سندرم نیست، بلکه نتیجه بیماری‌ها و عوارضی است که از ضعیف‌شدن سیستم ایمنی بدن در اثر ایدز ناشی می‌شود.

عملکرد HIV

● HIV گلبول‌های سفید سیستم ایمنی بدن با نام سلول‌های CD4 یا سلول‌های T کمکی را آلوده می‌کند؛ آنها از بین می‌برد و باعث کاهش تعداد گلبول‌های سفید می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود که یک سیستم ایمنی نتواند با عفونت‌ها مبارزه کند.

 

● اچ آی وی در ابتدا علائمی شبیه آنفولانزا را در افراد ایجاد می‌کند. سپس می‌تواند برای مدت طولانی بدون ایجاد علائم قابل‌توجه در بدن فرد مبتلا پنهان شود و در این مدت، به آرامی سلول‌های T را از بین می‌برد. هنگامی که سلول‌های T بسیار کم شدند، یا در صورت ابتلا به بیماری‌های خاص که افراد دارای سیستم ایمنی سالم به آن مبتلا نمی‌شوند، HIV به ایدز تبدیل شده است.

مراحل HIV

● HIV سه مرحله دارد:

مرحله 1: اچ آی وی حاد

● چند هفته اول پس از ابتلای فردی به HIV مرحله حاد عفونت نامیده می‌شود. در این مدت، ویروس به‌سرعت تکثیر می‌شود. سیستم ایمنی فرد با تولید آنتی‌بادی‌های HIV، پروتئین‌هایی که اقداماتی را برای پاسخ به عفونت انجام می‌دهند، پاسخ می‌دهد.

 

● در این مرحله، برخی از افراد در ابتدا هیچ علامتی ندارند. بااین‌حال، بسیاری از افراد علائمی را در ماه اول یا ماه‌های بعد، پس از ابتلا به ویروس تجربه می‌کنند، اما اغلب به این دلیل که علائم ویروس اچ‌آی‌وی بسیار شبیه علائم آنفولانزا یا سایر ویروس‌های فصلی‌اند، به این موضوع پی نمی‌برند که HIV باعث این علائم شده است. علائم اولیه ویروس HIV مشابه سایر ویروس‌های فصلی خصوصیات زیر را دارد:

• ○ ممکن است خفیف تا شدید باشند
• ○ ممکن از به شکل متناوب بروز پیدا کنند
• ○ ممکن است از چند روز تا چند هفته ادامه پیدا کنند.

 

● به‌طورکلی، علائم اولیه و غیراختصاصی HIV می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ○ تب
• ○ لرز
• ○ تورم غدد لنفاوی
• ○ درد و درد عمومی
• ○ بثورات پوستی
• ○ گلودرد
• ○ سردرد
• ○ حالت تهوع
• ○ ناراحتی معده
• ○ خستگی
• ○ دردهای عضلانی
• ○ عرق شبانه
• ○ کهیر
• ○ زخم‌های دهان

 

● همان‌طور که اشاره کردیم، ازآنجایی‌که این علائم شبیه به بیماری‌های رایجی مانند آنفولانزا هستند، ممکن است فردی که به آن‌ها مبتلا است، از مراجعه به پزشک خودداری کند. حتی ممکن است پزشک نیز به آنفولانزا یا مونونوکلئوز مشکوک شود و احتمال ابتلا به اچ آی وی را در نظر نگیرد.

 

● در هر صورت، افراد مبتلا به HIV چه علائمی داشته باشد چه نداشته باشد، در این دوره بار ویروسی بسیار زیادی دارند. بار ویروسی مقداری از ویروس است که در جریان خون یافت می‌شود.

مرحله 2: مرحله مزمن / تأخیر بالینی

● پس از مرحله حاد، افراد می‌توانند سال‌ها بدون احساس علائم خاص، همچنان مبتلا HIV باشند و بیماری را به دیگران منتقل کنند.

مرحله 3: ایدز

● ایدز جدی‌ترین مرحله عفونت HIV است. در این مرحله، اچ‌آی‌وی سیستم ایمنی بدن را به‌شدت تضعیف کرده است و عفونت‌های فرصت‌طلب بیشتری فرد مبتلا را بیمار می‌کنند.

 

● عفونت‌های فرصت‌طلب عفونت‌هایی هستند که سیستم ایمنی فرد سالم معمولاً می‌تواند با آنها مبارزه کند. هنگامی که HIV به ایدز تبدیل می‌شود، این بیماری‌ها از سیستم ایمنی ضعیف فرد مبتلا، سوءاستفاده می‌کنند.

 

● در صورت ابتلا به ایدز، احتمال ابتلا به برخی سرطان‌ها بیشتر است. این سرطان‌ها و عفونت‌های فرصت‌طلب با هم بیماری‌های نشانگر ایدز نامیده می‌شوند.

 

● برای تشخیص ایدز، فرد باید به HIV آلوده باشد و حداقل یکی از موارد زیر را داشته باشد:

• ○ کمتر از 200 سلول CD4 در هر میلی‌متر مکعب خون (200 سلول در میلی‌متر مکعب).
• ○ ابتلا به یک بیماری نشانگر ایدز

 

● بار ویروسی بالا به این معنی است که HIV می‌تواند به‌راحتی در این مدت به شخص دیگری منتقل شود. علائم اولیه HIV معمولاً در عرض چند ماه از بین می‌روند و پس از آن فرد وارد مرحله مزمن یا نهفتگی بالینی HIV می‌شود. این مرحله می‌تواند سال‌ها یا حتی دهه‌ها با درمان ادامه یابد و به‌این‌ترتیب امید به زندگی فرد مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی افزایش پیدا کند. علائم این عفونت می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد.

علائم ایدز

● ایدز به سندرم نقص ایمنی اکتسابی اشاره دارد. در این شرایط، سیستم ایمنی بدن به دلیل عفونت اچ آی وی که احتمالاً برای سال‌ها درمان نشده است، ضعیف می‌شود. اگر اچ‌آی‌وی در مراحل اولیه تشخیص داده شود و با درمان ضد رتروویروسی درمان شود، معمولاً فرد مبتلا به ایدز نمی‌شود.

 

● افراد مبتلا به HIV در شرایط زیر ممکن است به ایدز مبتلا شوند:

• ○ درصورتی‌که آلودگی آنها به ویروس دیر تشخیص داده شود.
• ○ درصورتی‌که از درمان ضد رتروویروسی خودداری کنند.
• ○ درصورتی‌که بدن به درمان ضدویروسی مقاومت نشان بدهد.

 

● بدون درمان مناسب و مداوم، افراد مبتلا به HIV می‌توانند زودتر به ایدز مبتلا شوند. در این صورت، سیستم ایمنی بدن کاملاً آسیب می‌بیند و پاسخگویی به عفونت و بیماری دشوارتر است.

 

● علائم ایدز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ○ تب مکرر
• ○ تورم مزمن غدد لنفاوی به‌ویژه زیر بغل، گردن و کشاله ران
• ○ خستگی مزمن
• ○ تعریق شبانه
• ○ لکه‌های تیره زیر پوست یا داخل دهان، بینی یا پلک‌ها
• ○ زخم‌ها، لکه‌ها یا ضایعات دهان و زبان، اندام تناسلی یا اطراف مقعد
• ○ برجستگی‌ها، ضایعات یا بثورات پوستی
• ○ اسهال مکرر یا مزمن
• ○ کاهش وزن سریع
• ○ مشکلات عصبی مانند مشکل در تمرکز، ازدست‌دادن حافظه و گیجی
• ○ اضطراب و افسردگی

 

● درمان ضد رتروویروسی پیشرفت و تکثیر ویروس را کنترل می‌کند و معمولاً از پیشرفت آلودگی HIV به ایدز جلوگیری می‌کند. سایر عفونت‌ها و عوارض ایدز نیز قابل‌درمان هستند. این درمان‌ها باید متناسب با نیازهای فردی به کار گرفته شوند

حقایقی در خصوص انتقال HIV

● هر کسی می‌تواند به HIV مبتلا شود. این ویروس از طریق برخی مایعات بدن منتقل می‌شود که عبارت‌اند از:

• ○ خون
• ○ منی
• ○ مایعات واژن و رکتوم
• ○ شیر مادر

 

● برخی از راه‌های انتقال HIV از فردی به فرد دیگر عبارت‌اند از:

• ○ از طریق رابطه جنسی واژینال یا مقعدی - رایج‌ترین راه انتقال
• ○ با استفاده مشترک از سوزن‌ها، سرنگ‌ها و سایر اقلام برای مصرف مواد مخدر تزریقی
• ○ از طریق به اشتراک گذاشتن تجهیزات خال‌کوبی بدون توجه به استریل کردن آن
• ○ در دوران بارداری، زایمان، از یک خانم باردار به نوزادش
• ○ در دوران شیردهی

 

● علاوه بر این موارد، ویروس HIV می‌تواند از طریق انتقال خون یا پیوند اعضا و بافت نیز منتقل شود. بااین‌حال، با وجود آزمایش‌های دقیق برای تشخیص HIV در بین اهداکنندگان خون، اندام و بافت، بروز این اتفاق بسیار نادر است.

 

● در سال‌های اخیر ثابت شده است که انتقال HIV در شرایط زیر نیز از طریق تئوری ممکن، اما بسیار نادر است:

• ○ رابطه جنسی دهانی (درصورتی‌که خونریزی لثه یا زخم‌های باز در دهان فرد وجود داشته باشد)
• ○ گاز گرفته‌شدن توسط یک فرد مبتلا به HIV (در صوتی که بزاق فرد، خونی باشد یا زخم‌های باز در دهان فرد وجود داشته باشد)
• ○ تماس پوست با پوست، درصورتی‌که زخم و بریدگی وجود داشته باشد.

 

● ویروس HIV در شرایط زیر منتقل نمی‌شود:

• ○ تماس پوست به پوست
• ○ در آغوش گرفتن، دست‌دادن یا بوسیدن
• ○ از طریق هوا یا آب
• ○ به اشتراک گذاشتن غذا یا نوشیدنی
• ○ از طریق بزاق، اشک یا عرق (مگر اینکه با خون فرد مبتلا به HIV مخلوط شود)
• ○ اشتراک توالت، حوله یا رختخواب
• ○ گزش پشه‌ها یا سایر حشرات

روش‌های تشخیص HIV

● سه نوع آزمایش برای تشخیص آلودگی با HIV وجود دارد: آزمایش آنتی‌ژن / آنتی‌بادی، آزمایش آنتی‌بادی و آزمایش اسیدنوکلئیک (NATs):

تست آنتی‌ژن / آنتی‌بادی

● آزمایشات آنتی‌ژن به دنبال نشانگرهایی بر روی سطح HIV به نام p24 هستند. آزمایش‌های آنتی‌بادی به دنبال مواد شیمیایی هستند که سیستم ایمنی بدن هنگام واکنش به آن نشانگرها تولید می‌کند. آزمایش آنتی‌ژن / آنتی‌بادی HIV هر دو را بررسی می‌کند.

 

● آزمایش‌های تشخیصی آنتی‌ژن / آنتی‌بادی بر روی نمونه خون وریدی انجام می‌شوند. خون گرفته شده به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و باهدف تشخیص p24 و آنتی‌بادی‌های موجود در آن آزمایش می‌شود. آزمایش آنتی‌ژن / آنتی‌بادی معمولاً قادر به تشخیص HIV در 18 تا 45 روز پس از قرارگرفتن در معرض ویروس است.

 

● روش‌های تشخیصی سریع مبتنی بر آنتی‌ژن / آنتی‌بادی نیز وجود دارد که بر روی قطره خون گرفته شده از نوک انگشت انجام می‌شوند. برای تشخیص HIV باید حداقل 18 روز پس از قرارگرفتن در معرض ویروس صبر کنید.

آزمایشات آنتی‌بادی

● این آزمایش‌ها به دنبال آنتی‌بادی‌های HIV در خون یا بزاق هستند. این کار را می‌توان با خون‌گیری از بازو، نوک انگشت یا بزاق انجام داد.

آزمایشات اسیدنوکلئیک (NATs)

● NATها ویروس HIV را در خون جستجو می‌کنند. در این آزمایش نمونه خونی که در آزمایشگاه دریافت شده است، به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و برای HIV آزمایش می‌شود. NAT به طور معمول می‌تواند HIV را 10 تا 33 روز پس از قرار گرفتن در معرض آن تشخیص دهد. انجام این آزمایش چندان رایج نیست مگر اینکه فرد در معرض خطر بالایی قرار داشته باشد.

چطور می‌توان از ابتلا به HIV پیشگیری کرد؟

● بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به HIV این است که از نحوه انتشار آن آگاه باشید و از خود در طول فعالیت‌های خاص محافظت کنید. داشتن رابطه جنسی بدون کاندوم و استفاده از سوزن‌های مشترک برای مصرف مواد مخدر از رایج‌ترین راه‌های انتقال این ویروس‌اند.

 

● از طریق به‌کارگیری این اقدامات، می‌توانید خطر ابتلا به ویروس HIV را به طور قابل‌توجهی کاهش بدهید:

• ○ در صورت داشتن هر نوع رابطه جنسی (واژینال، مقعدی یا دهانی) از کاندوم لاتکس استفاده کنید.
• ○ از روان‌کننده‌های مبتنی بر آب (لوسیون) استفاده کنید.
• ○ هرگز برای مصرف دارو از سوزن مشترک استفاده نکنید.
• ○ برای سایر بیماری‌های مقاربتی آزمایش و درمان به طور منظم چکاپ کنید. سایر بیماری‌های مقاربتی می‌تواند شما را در معرض خطر بالاتر ابتلا به عفونت HIV قرار دهد.
• ○ از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید. نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند شما در شرایط خطرناکی قرار بدهند.
• ○ اگر در معرض خطر بالای قرارگرفتن در معرض HIV هستید، با پزشک خود در خصوص مصرف پروفیلاکسی قبل از مواجهه (PrEP) مشورت کنید.
• ○ اگر فکر می‌کنید در معرض ویروس قرار گرفته‌اید، در اسرع وقت با پزشک خود در خصوص مصرف پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP) مشورت کنید.
• ○ با آزمایش‌های دوره‌ای، سلامت بدن را از نظر ابتلا به ویروس را چک کنید. اطلاع به‌موقع از ابتلا به ویروس، می‌تواند مانع انتقال آن به افراد دیگر بشود.

آیا مصرف دارو می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به HIV مفید باشد؟

● داروهایی وجود دارند که می‌توانند به پیشگیری از اچ‌آی‌وی در افرادی که در معرض خطر قرار گرفته‌اند یا در معرض خطر بالایی قرار دارند، کمک کنند. این داروها عبارت‌اند از پروفیلاکسی قبل از مواجهه (PrEP) و پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP).

پروفیلاکسی قبل از مواجهه (PrEP)

● PrEP قرصی است که اگر HIV ندارید؛ اما در معرض خطر بالای ابتلا هستید، باید هر روز آن را مصرف کنید.

 

● به طور خاص، اگر HIV ندارید، اگر در شش ماه گذشته رابطه مقعدی یا واژینال داشته‌اید و حداقل یکی از موارد زیر درمورد شما صادق است، توصیه می‌شود که از PrEP استفاده کنید:

• ○ شریک جنسی مبتلا به اچ آی وی دارید.
• ○ در رابطه‌های جنسی خود به طور مداوم از کاندوم استفاده نکرده‌اید.
• ○ در شش ماه گذشته، یک عفونت مقاربتی (STI) در شما تشخیص‌داده‌شده است.

 

● علاوه بر این موارد، مصرف PrEP در شرایطی که اچ آی وی ندارید، دارو تزریق می‌کنید و حداقل یکی از موارد زیر درمورد شما درست است، توصیه می‌شود:

• ○ به همراه شریکی که مبتلا به ویروس است، مواد مخدر تزریق می‌کنید.
• ○ برای تزریق مواد مخدر از سوزن یا تجهیزات دیگر استفاده می‌کنید.

 

● باید به این موضوع توجه داشت که PrEP جایگزینی برای سایر اقدامات پیشگیرانه نیست. در حین مصرف PrEP همچنان باید از کاندوم استفاده کنید و از سوزن مشترک برای تزریق دارو خودداری کنید.

پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP)

● PEP از داروهای HIV برای جلوگیری از عفونت بلافاصله پس از مواجهه با ویروس، استفاده می‌کند. PEP برای کسانی است که HIV ندارند یا نمی‌دانند که دارند و فکر می‌کنند که از طریق رابطه جنسی توافقی، تجاوز جنسی، سوزن‌های مشترک یا سایر تجهیزات، در معرض ویروس قرار گرفته‌اند.

 

● شما باید PEP را ظرف 72 ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس شروع کنید و آن را هر روز به مدت 28 روز مصرف کنید. PEP فقط برای استفاده اضطراری است و جایگزین سایر اقدامات احتیاطی مانند استفاده از کاندوم نمی‌شود.

درمان HIV

● در حال حاضر هیچ درمانی برای HIV وجود ندارد، اما گزینه‌های درمانی زیادی وجود دارد که می‌تواند پیشرفت این ویروس را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.

 

● پیشرفت ویروس اچ‌آی‌وی با ترکیبی از داروها (قرص) که هر روز از راه خوراکی مصرف می‌شود، بسیار کندتر می‌شود. این ترکیب از قرص‌ها، درمان ضد رتروویروسی (ART) نامیده می‌شود.

 

● مصرف ترکیبی از انواع قرص‌ها، به‌جای یک قرص، مؤثرترین راه برای جلوگیری از تکثیر HIV است. قرص‌های ترکیبی نیز وجود دارند که شامل ترکیبی از چندین دارو هستند.

 

● هدف ART کاهش اچ‌آی‌وی در خون (بار ویروسی) به مقداری است که با آزمایش اچ‌آی‌وی قابل‌تشخیص نباشد. در چنین شرایطی، سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس HIV کمتر آسیب‌پذیر است.

داروهای مورداستفاده برای درمان HIV

● هر کدام از قرص‌هایی که در ART استفاده می‌شوند روش‌های متفاوتی برای جلوگیری از تکثیر ویروس یا جلوگیری از آلوده‌کردن سلول‌های ایمنی دارند. برخی از داروهای ART نام‌های تجاری مختلفی دارند.

 

● برخی از انواع داروهای ART عبارت‌اند از:

• ○ آباکاویر، امتریسیتابین، لامیوودین، تنوفوویر دیسوپروکسیل فومارات و زیدوودین
• ○ دوراویرین، افاویرنز، اتراویرین و ریلپیویرین
• ○ آتازاناویر، داروناویر، فوسامپرناویر و تیپراناویر

سخن پایانی در خصوص بیماری ایدز یا ویروس HIV

● در این مقاله، با ویروس نقص ایمنی انسانی یا همان HIV آشنا شدیم و تفاوت آن را با بیماری ایدز توضیح دادیم. گفتیم که ایدز، وضعیت نهایی در ابتلا به اچ‌آی‌وی است؛ درصورتی‌که برای درمان آن اقدامی نشود.

 

● در ادامه، علائم اولیه ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی و ایدز را شرح دادیم و در نهایت روش‌های پیشگیری از ابتلا به این ویروس و کنترل آن را توضیح دادیم. با هدف آگاهی حداکثری از بیماری ایدز، این مقاله را با سایر افراد به اشتراک بگذارید.

منابع:
my.clevelandclinic.org
healthline.com
webmd.com