● صرع یک بیماری عصبی است که باعث تشنجهای غیرقابل کنترل و مکرر میشود. تشنج یک حمله ناگهانی است که در اثر فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز اتفاق میافتد. پزشکان صرع را زمانی تشخیص میدهند که دو یا چند تشنج بدون هیچ دلیل قابل شناسایی داشته باشید.
● بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) در حدود 50 میلیون نفر از سراسر جهان دچار صرع هستند.
● هر کسی ممکن است به صرع مبتلا شود، اما معمولاً در کودکان خردسال و بزرگسالان مسنتر شروع میشود. براساس تحقیقات منتشر شده در سال 2021، مردان بیشتر از زنان به صرع مبتلا میشوند، احتمالاً به دلیل قرار گرفتن در معرض عوامل خطر بیشتر مانند مصرف الکل و ضربه به سر.
● دو نوع اصلی تشنج عبارتند از:
- ○ تشنج عمومی
- ○ تشنج کانونی
● تشنج عمومی کل مغز و تشنجهای کانونی یا جزئی، تنها یک قسمت از مغز را تحت تأثیر قرار میدهند.
● تشنج خفیف ممکن است به سختی قابل تشخیص باشد. ممکن است فقط چند ثانیه طول بکشد و ممکن است در حین رخ دادن بیدار بمانید. تشنج شدیدتر میتواند باعث اسپاسم و انقباضات غیرقابل کنترل عضلانی شود. این حملات میتوانند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند و ممکن است باعث سردرگمی یا از دست دادن هوشیاری شوند. پس از پایان حمله، ممکن است هیچ خاطرهای از وقوع تشنج نداشته باشید.
● در حال حاضر هیچ درمانی برای صرع وجود ندارد، اما میتوان آن را با داروها و استراتژیهای دیگر مدیریت کرد.
علائم صرع چیست؟
● تشنج علامت اصلی صرع است. علائم در افراد مختلف و با توجه به نوع تشنج متفاوت است.
تشنجهای آگاه کانونی (جزئی)
● تشنج کانونی (که قبلاً تشنج جزئی ساده نامیده میشد) شامل از دست دادن هوشیاری نیست. اما علائم عبارتند از:
- ○ تغییر در حس چشایی، بویایی، بینایی، شنوایی یا لامسه
- ○ سرگیجه
- ○ سوزنسوزن شدن و انقباض اندامها
● تشنجهای ناآگاه کانونی (که قبلاً تشنج جزئی پیچیده نامیده میشد) شامل از دست دادن هوشیاری یا آگاهی است. علائم عبارتند از:
- ○ نگاه خیره
- ○ عدم پاسخگویی
- ○ انجام حرکات تکراری
تشنج عمومی
● تشنج عمومی کل مغز را در بر میگیرد میکند.
● انواع فرعی عبارتند از:
○ تشنج غایب. تشنجهای غایب را «تشنج کوچک» مینامند. معمولاً باعث از دست دادن هوشیاری کوتاه، یک نگاه خیره خالی و ممکن است باعث حرکات تکراری مانند لب زدن یا پلک زدن شوند.
○ تشنج تونیک. تشنجهای تونیک باعث سفتی ناگهانی در ماهیچههای پا، بازو یا تنه میشوند.
○ تشنج آتونیک. منجر به از دست دادن کنترل عضلات میشود. همچنین "تشنج قطرهای" نامیده میشوند؛ زیرا از دست دادن ناگهانی قدرت عضلانی میتواند باعث سقوط ناگهانیتان شود.
○ تشنج کلونیک. با حرکات ماهیچهای مکرر و ناگهانی صورت، گردن و بازوها مشخص میشود.
○ تشنج میوکلونیک. باعث انقباض سریع خودبهخودی دستها و پاها میشود. گاهی اوقات این تشنجها با هم جمع میشوند.
○ تشنج تونیک - کلونیک. در گذشته "تشنج بزرگ" نامیده میشد. علائم آن عبارتند از:
- ● سفت شدن بدن
- ● لرزش بدن
- ● از دست دادن کنترل مثانه یا روده
- ● گاز گرفتن زبان
- ● از دست دادن هوشیاری
● پس از تشنج، ممکن است آن را به یاد نیاورید، یا ممکن است برای چند ساعت کمی احساس بیماری کنید.
کمکهای اولیه برای تشنج
● توجه داشته باشید که بیشتر تشنجها نیازی به مراقبتهای پزشکی اورژانسی ندارند و نمیتوانید پس از شروع تشنج آن را متوقف کنید.
● وقتی با کسی هستید که تشنج خفیف دارد:
- ○ تا زمانی که تشنج او تمام و بیدار شود، در کنارش بمانید.
- ○ پس از بیدار شدن، او را به مکانی امن ببرید و برایش توضیح دهید چه اتفاقی افتاده.
- ○ آرام باشید و سعی کنید دیگران را آرام نگه دارید.
- ○ آرام صحبت کنید
- ○ به فرد کمک کنید تا به خانه برود.
● اگر فرد دچار تشنج تونیک - کلونیک است که باعث تکان یا لرزش کنترل نشده میشود:
- ○ فرد را به حالتی راحت روی زمین قرار دهید.
- ○ او را به آرامی به طرف خود بچرخانید تا راحتتر نفس بکشد.
- ○ هر گونه اشیای خطرناک را از فرد دور کنید.
- ○ چیزی نرم زیر سرش بگذارید.
- ○ اگر عینک میزند، آن را بردارید.
- ○ هر لباسی مانند کراوات را که ممکن است بر تنفس تأثیر بگذارد، گشاد کنید.
- ○ به زمان تشنج دقت کنید و اگر بیش از 5 دقیقه طول کشید با 115 تماس بگیرید.
● هنگامی که فردی تشنج میکند، هرگز کارهای زیر را برای او انجام ندهید:
- ○ سعی در متوقف کردن حرکات فرد
- ○ گذاشتن چیزی در دهان او
- ○ آب یا غذا دادن
چه چیزی باعث صرع میشود؟
● در حدود نیمی از افراد مبتلا به صرع، علت آن را نمیتوان تعیین کرد. عوامل مختلفی میتوانند در ایجاد تشنج نقش داشته باشند، مانند:
- ○ آسیب مغزی تروماتیک یا سایر ضربههای سر
- ○ اسکار مغزی پس از آسیب مغزی (صرع پس از سانحه)
- ○ بیماری جدی یا تب بسیار بالا
- ○ سکته مغزی تقریباً در افراد مسنتر، زمانی که هیچ علت قابل شناسایی وجود نداشته باشد.
- ○ کمبود اکسیژن به مغز
- ○ تومور مغزی یا کیست
- ○ زوال عقل، از جمله بیماری آلزایمر
- ○ استفاده مادر از برخی داروها، آسیب قبل از تولد، ناهنجاری مغزی، یا کمبود اکسیژن در بدو تولد
- ○ شرایط عفونی مانند HIV و ایدز و مننژیت
- ○ اختلالات ژنتیکی یا رشدی یا بیماریهای عصبی
● صرع میتواند در هر سنی ایجاد شود، اما تشخیص معمولاً در اوایل دوران کودکی یا پس از 60 سالگی رخ میدهد.
آیا صرع ارثی است؟
● به گفته بنیاد صرع، محققان برای اولین بار ژنهای مرتبط با صرع را در اواخر دهه 1990 شناسایی کردند. از آن زمان، آنها بیش از 500 ژن را کشف کردهاند که تصور میشود به توسعه صرع در فرد کمک میکنند. برخی از ژنها با انواع خاصی از صرع مرتبط هستند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به سندرم Dravet اغلب تغییرات غیرطبیعی در ژن SCN1A خود دارند.
● همه ژنهای مرتبط با صرع از طریق خانوادهها منتقل نمیشوند. برخی جهشهای ژنی در کودکان ایجاد میشود حتی اگر در هیچ یک از والدین وجود نداشته باشد. به این جهشهای de novo میگویند.
● برخی از انواع صرع در افراد با سابقه خانوادگی شایعتر است، اما اکثر فرزندان افراد مبتلا به صرع خودشان به صرع مبتلا نمیشوند. به گفته بنیاد صرع، حتی اگر یک کودک والدین یا خواهر و برادری مبتلا به صرع داشته باشد، احتمال اینکه تا سن 40 سالگی به این بیماری مبتلا شود، هنوز کمتر از 5 درصد است.
● در صورتی که یکی از بستگان نزدیک به صرع عمومی به جای صرع کانونی مبتلا باشد، احتمال ابتلا به صرع بیشتر است. اگر والدین شما به دلیل دیگری مانند سکته مغزی یا آسیب مغزی به صرع مبتلا شدهاند، بر شانس شما برای ابتلا به تشنج تأثیری نمیگذارد.
● برخی از شرایط نادر، مانند توبروس اسکلروزیس و نوروفیبروماتوز، میتوانند باعث تشنج شوند. ژنتیک همچنین ممکن است برخی افراد را مستعد ابتلا به تشنج ناشی از محرکهای محیطی کند.
● اگر مبتلا به صرع هستید و نگران تشکیل خانواده هستید، با یک مشاور ژنتیک مشورت کنید.
چه چیزی باعث تشنج صرع میشود؟
● برخی از افراد چیزها یا موقعیتهایی را شناسایی میکنند که باعث تشنج آنها میشود.
● تعدادی از رایجترین محرکهای شناخته شده عبارتند از:
- ○ کمبود خواب
- ○ بیماری یا تب
- ○ استرس
- ○ چراغهای روشن، چراغهای چشمک زن، یا الگوهای خاص
- ○ ترک کافئین، الکل، داروها یا مواد مخدر
- ○ حذف وعدههای غذایی، پرخوری یا مواد غذایی خاص
- ○ قند خون بسیار پایین
- ○ آسیب سر
● شناسایی محرکها همیشه آسان نیست. یک حادثه تنها همیشه به این معنی نیست که چیزی محرک است. اغلب، ترکیبی از عوامل باعث تشنج میشود.
● یک راه خوب برای یافتن محرکهای تشنج، داشتن دفترچه است. بعد از هر تشنج به نکات زیر توجه کنید:
- ○ روز و ساعت
- ○ در حال چه فعالیتی بودید
- ○ آنچه در اطراف شما اتفاق میافتاد
- ○ مناظر، بوها یا صداهای غیرمعمول
- ○ عوامل استرسزا غیرمعمول
- ○ چه چیزی خوردید یا چه مدت از نخوردن شما گذشته است
- ○ میزان خستگی و اینکه شب قبل چقدر خوب خوابیدهاید
● همچنین میتوانید از دفترچهٔ تشنج خود برای تعیین اثربخشی داروهایتان استفاده کنید. توجه داشته باشید که دقیقاً قبل و بعد از تشنج چه احساسی داشتید.
● هنگام مراجعه به پزشک، دفترچه را با خود همراه داشته باشید.
عوارض احتمالی صرع
● تشنجهای صرع فعالیت الکتریکی مغز را مختل میکنند که میتواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر بسیاری از قسمتهای بدن تأثیر بگذارد. عوارض بالقوه صرع عبارتند از:
- ○ مشکل یادگیری (طبق یک مقاله تحقیقاتی در سال 2018 حدود 20 درصد از افراد مبتلا به صرع دارای ناتوانی ذهنی هستند)
- ○ آسیب ناشی از افتادن در حین تشنج
- ○ آسیب در حین کار با خودرو یا ماشین آلات
- ○ افسردگی
- ○ آسیب مغزی ناشی از تشنجهای طولانی مدت و کنترل نشده
- ○ خفگی در اثر غذا یا بزاق
- ○ عوارض جانبی داروها
● به گفته CDC، هر ساله از هر 1000 نفر مبتلا به صرع، 1.16 نفر با مرگ ناگهانی و غیرمنتظره در صرع (SUDEP) مواجه میشوند. SUDEP یک مرگ مرتبط با صرع است که در اثر غرق شدن، جراحت یا علت شناخته شده دیگری ایجاد نمیشود. تصور میشود مکث در تنفس، انسداد راه هوایی و ریتم غیرطبیعی قلب در این امر نقش دارند.
● SUDEP در افراد مبتلا به صرع که به خوبی تشنجشان مدیریت نمیشود شایعتر است. مصرف تمام داروهای خود طبق تجویز و مراجعه منظم به پزشک میتواند به شما در کاهش خطر کمک کند.
صرع چگونه تشخیص داده میشود؟
● اگر مشکوک به تشنج هستید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. تشنج میتواند نشانهای از یک مشکل جدی پزشکی باشد.
● سابقه پزشکی و علائم به پزشک کمک میکند تا تصمیم بگیرد کدام آزمایش مفید خواهد بود. احتمالاً یک معاینه عصبی برای آزمایش تواناییهای حرکتی و عملکرد ذهنیتان انجام میدهد.
● برای تشخیص صرع، سایر شرایطی که باعث تشنج میشوند باید رد شوند. پزشک احتمالاً شمارش کامل خون (CBC) و آزمایش شیمیایی خون را تجویز میکند.
● ممکن است از آزمایش خون برای بررسی موارد زیر استفاده شود:
- ○ علائم بیماریهای عفونی
- ○ عملکرد کبد و کلیه
- ○ سطح گلوکز خون
● الکتروانسفالوگرافی (EEG) رایجترین آزمایشی است که برای تشخیص صرع استفاده میشود. یک آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد است که شامل قرار دادن الکترود روی پوست سر برای جستجوی الگوهای غیرطبیعی در فعالیت الکتریکی مغز است. ممکن است در طول آزمون از شما خواسته شود که کار خاصی را انجام دهید. در برخی موارد، آزمایش در هنگام خواب انجام میشود.
● تستهای تصویربرداری میتوانند تومورها و سایر ناهنجاریهایی را که میتوانند باعث تشنج شوند را نشان دهند. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ○ سی تی اسکن
- ○ ام آر آی
- ○ توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)
- ○ توموگرافی کامپیوتری گسیل تک فوتون
● صرع معمولاً در صورت داشتن تشنج تشخیص داده میشود، اما هیچ علت آشکار یا قابل برگشتی وجود ندارد.
صرع چگونه درمان میشود؟
● درمان صرع ممکن است به شما کمک کند تشنج کمتری داشته باشید یا آن را به طور کامل متوقف کنید.
● برنامه درمانی بر اساس موارد زیر خواهد بود:
- ○ شدت علائم
- ○ سلامتی
- ○ میزان پاسخدهی به درمان
● برخی از گزینههای درمانی عبارتند از:
○ داروهای ضد صرع (ضدتشنج). داروهای ضد صرع میتوانند به کاهش تعداد حملات کمک کنند. حتی در برخی افراد، ممکن است تشنج را از بین ببرند. برای مؤثرتر بودن، دارو باید دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف شود.
○ محرک عصب واگ. این دستگاه با عمل جراحی زیر پوست روی قفسه سینه شما قرار میگیرد و عصب را که از گردنتان عبور میکند برای جلوگیری از تشنج تحریک الکتریکی میکند.
○ رژیم کتوژنیک. به گفته بنیاد صرع، بیش از نیمی از کودکانی که به داروها پاسخ نمیدهند، از رژیم کتوژنیک که یک رژیم غذایی پرچرب و کم کربوهیدرات است، ممکن است سود میبرند.
○ جراحی مغز. اگر شما و پزشکتان تشخیص دهید که جراحی برایتان مناسب است، ناحیهای از مغز که باعث فعالیت تشنج میشود را برمیدارد یا تغییر میدهد.
● تحقیقات در مورد درمانهای جدید ادامه دارد. یکی از درمانهایی که ممکن است در آینده به طور گسترده در دسترس باشد، تحریک عمیق مغز است. این درمان شامل کاشت الکترودها در مغز و یک ژنراتور در قفسه سینه است. ژنراتور برای کمک به کاهش تشنج، تکانههای الکتریکی را به مغزتان ارسال میکند.
● FDA در سال 2018 استفاده از تحریک عمقی مغز را در افراد بالای 18 سال مبتلا به تشنجهای کانونی که حداقل به سه داروی ضد صرع پاسخ ندادهاند تأیید کرد.
● جراحیهای کم تهاجمی و رادیوسرجری نیز در حال بررسی هستند.
داروهای صرع
● خط اول درمان صرع، داروهای ضدتشنج است. این داروها برای کمک به کاهش دفعات و شدت تشنج طراحی شدهاند. آنها نمیتوانند تشنجی را که در حال حاضر در حال پیشرفته است متوقف کنند و درمانی برای صرع نیستند.
● این داروها توسط معده جذب میشوند. سپس از طریق جریان خون به مغز میروند. این داروها بهگونهای بر انتقال دهندههای عصبی تأثیر میگذارند که فعالیت الکتریکی را که منجر به تشنج میشود کاهش میدهد.
● داروهای ضدتشنج زیادی در بازار وجود دارد. پزشک میتواند بسته به نوع تشنج شما یک دارو یا ترکیبی از داروها را تجویز کند.
● داروهای رایج صرع عبارتند از:
- ○ لوتیراستام
- ○ لاموتریژین
- ○ توپیرامات
- ○ والپروئیک اسید
- ○ کاربامازپین
- ○ اتوسوکسیماید
● این داروها عموماً به صورت قرص، مایع یا تزریقی در دسترس هستند و یک یا دو بار در روز مصرف میشوند. پزشک در ابتدا کمترین دوز ممکن را تجویز میکند که میتوان آن را تا زمانی که شروع به کار میکند تنظیم کرد. این داروها باید به طور مداوم و طبق تجویز مصرف شوند.
● برخی از عوارض جانبی بالقوه ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ○ خستگی
- ○ سرگیجه
- ○ بثورات پوستی
- ○ هماهنگی ضعیف
- ○ مشکلات حافظه
● عوارض جانبی نادر اما جدی شامل افسردگی و التهاب کبد یا سایر اندامها است.
● صرع برای همه افراد متفاوت است، اما در بیشتر موارد، افراد با داروهای ضدتشنج بهبود مییابند. برخی از کودکان مبتلا به صرع ممکن است دچار تشنج شوند و مصرف دارو را متوقف کنند.
آیا جراحی گزینهای برای مدیریت صرع است؟
● اگر دارو نمیتواند تعداد حملات را کاهش دهد، گزینه دیگر جراحی مغز است.
برداشتن
● شایعترین جراحی برداشتن است. شامل برداشتن بخشی از مغز است که تشنج از آنجا شروع میشود. اغلب، لوب تمپورال در روشی به نام لوبکتومی تمپورال برداشته میشود. در برخی موارد، این کار میتواند فعالیت تشنج را متوقف کند.
● در برخی موارد، شما در طول این جراحی بیدارید تا پزشکان بتوانند با شما صحبت کنند و از برداشتن بخشی از مغز که عملکردهای مهمی مانند بینایی، شنوایی، گفتار یا حرکت را کنترل میکند، اجتناب کنند.
قطع زیر پیال چندگانه
● اگر ناحیه مغز برای برداشتن خیلی بزرگ یا مهم باشد، جراحان ممکن است روش دیگری به نام قطع زیرپیال چندگانه یا قطع ارتباط را انجام دهند. در طول این روش، جراح بریدگیهایی در مغز ایجاد میکند تا مسیر عصبی را قطع کند. این برش از گسترش تشنج به سایر نواحی مغز جلوگیری میکند.
● پس از جراحی، برخی از افراد میتوانند تحت نظر پزشک مصرف داروهای ضدتشنج را کاهش دهند یا حتی مصرف آنها را متوقف کنند.
● خطراتی برای هر جراحی وجود دارد، از جمله واکنش منفی به بیهوشی، خونریزی و عفونت. گاهی اوقات جراحی مغز میتواند منجر به تغییرات شناختی شود.
چه زمانی با پزشک تماس بگیرید؟
● باید به طور منظم برای معاینات به پزشک مراجعه کنید. طبق گفته خدمات بهداشت ملی، افراد مبتلا به صرع که بیماریشان به خوبی مدیریت شدهاند باید حداقل سالی یک بار با پزشک خانواده یا متخصص صرع خود ملاقات کنند. افراد مبتلا به صرع که مدیریت خوبی ندارند ممکن است نیاز داشته باشند که بیشتر به پزشک مراجعه کنند.
● همچنین اگر علائم جدیدی را تجربه کردید یا بعد از تغییر دارو دچار عوارض جانبی شدید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
زندگی با صرع
● صرع یک اختلال مزمن است که میتواند بخشهای زیادی از زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.
● از آنجایی که هرگز نمیدانید تشنج چه زمانی رخ میدهد، بسیاری از فعالیتهای روزمره مانند عبور از یک خیابان شلوغ میتواند خطرناک شود. این مشکلات میتوانند منجر به از دست دادن استقلال شود.
● علاوه بر مراجعه منظم به پزشک و پیروی از برنامه درمانی خود، در ادامه مواردی وجود دارد که میتوانید برای مقابله با آن انجام دهید:
○ برای کمک به شناسایی محرکهای احتمالی، یک دفترچه یادداشت بردارید تا بتوانید از آنها اجتناب کنید.
○ از یک دستبند هشدار پزشکی استفاده کنید تا به مردم اطلاع دهید که مبتلا به صرع هستید تا اگر تشنج دارید و نمیتوانید صحبت کنید، از کمک پزشکی مناسب استفاده کنید.
○ به افراد نزدیک خود در مورد تشنج و کارهایی که باید در مواقع اضطراری انجام دهند آموزش دهید.
○ اگر علائم افسردگی یا اضطراب را دارید - یا فکر میکنید دارید - از متخصص کمک بگیرید.
○ به یک گروه حمایتی برای افراد مبتلا به اختلالات تشنج بپیوندید.
○ در فعالیتهای ارتقا دهنده سلامتی مانند خوردن یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و متعادل و ورزش منظم شرکت کنید.
آیا صرع درمانی دارد؟
● درمان زودهنگام با دارو میتواند به کاهش دفعات تشنج و احتمال عوارض جدی کمک کند. در این میان، جراحی صرع در بیشتر موارد درمانی تلقی میشود.
● تقریباً 30 درصد از افراد مبتلا به صرع جزئی و 25 درصد از افراد مبتلا به صرع عمومی تشنجهایی دارند که به خوبی به دارو پاسخ نمیدهند.
● در صورت عدم موفقیت دارو، پزشک ممکن است جراحی یا تحریک عصب واگ را توصیه کند.
● دو نوع جراحی مغز میتوانند تشنج را کاهش دهند یا از بین ببرند. یک نوع به نام برداشتن، شامل برداشتن بخشی از مغز است که تشنج از آنجا شروع میشود.
● زمانی که ناحیهای از مغز که مسئول تشنج است بیش از حد حیاتی یا بزرگ برای برداشتن باشد، جراح میتواند قطع ارتباط عصبی انجام دهد. این کار شامل قطع شدن مسیر عصبی با ایجاد بریدگی در مغز است. این امر از گسترش تشنج به سایر قسمتهای مغز جلوگیری میکند.
● دهها روش دیگر در مورد علل، بهبود و درمانهای بالقوه صرع در حال تحقیق و بررسی است.
● اگرچه در حال حاضر هیچ درمانی وجود ندارد، درمان مناسب میتواند منجر به بهبود چشمگیر وضعیت و کیفیت زندگیتان شود.
حقایق و آمار در مورد صرع
● در سرتاسر جهان، 50 میلیون نفر از افراد به صرع مبتلا هستند.
● حدود 500 ژن ممکن است به نوعی با صرع مرتبط باشند.
● سکته مغزی باعث تقریباً نیمی از موارد صرع در افراد مسن میشود، در صورتی که هیچ علت قابل شناسایی دیگری وجود نداشته باشد.
● برخی از کودکان مبتلا به صرع بین 4 تا 15 سال دارای یک اختلال عصبی دیگر هستند. شایعترین آنها ناتوانی ذهنی، ناتوانی گفتار - زبان یا ناتوانیهای یادگیری خاص است.
● برخی از مرگومیرهای مرتبط با صرع به دلیل تشنجهای طولانی مدت است، وضعیتی که به عنوان وضعیت صرع شناخته میشود.
● تشنج در افراد بالای 65 سال تقریباً به همان اندازه که در کودکان است شروع میشود.
● حدود 80 درصد از افراد مبتلا به صرع در کشورهای کم درآمد زندگی میکنند و درمان مناسبی دریافت نمیکنند.
● علت صرع در حدود نیمی از موارد در سراسر جهان ناشناخته است.
منبع
درج نظر